CRÍTICAS (I)

Miseria, emigración e música dos Tamara.

Non é tan coñecido dos lectores como o Xerais ou o Blanco Amor, porén o Certame de Creación Literaria Terra de Melide, creado no 1999, vén puxando por abrir unha clareira de luz propia. A lúa dos Everglades de Xesús Manuel Marcos obtivo o galardón do sétimo certame melidense. Trátase dunha boa novela, do melloriño que a narrativa galega do ano pasado nos deixou. Alá polo verán de 2005 xurdía a noticia de que Sofía Romo, irmá de Prudencio Romo, emigrada nos USA, logo dun atraco sufría amnesia, non era quen nin de lembrar o seu propio nome e cantaba acotío cancións de Os Tamara, preciamente por elas sería como, tras moitos meses de procura, a darían atopado nunha residencia estadounidense. Caso de violencia contra os emigrantes que, desafortunadamente, non é único. Esta é a orixe, o impacto que produciu no autor. Isto e mais a conciencia do desamparo que padece a vellez nos nosos días. E velaí, logo, que os versos de cancións de Os Tamara que salfiren o discurso non obedezan a un oportuno aceno de cara á galería. E velaí, logo, que sería ben que a homenaxe do autor se vise acompañada da do lector. Outra razón para que mentásemos a noticia da aparición de Sofía Romo. Por iso e porque axuda moito a comprender a dimensión dun discurso que se desenvolve na Arxentina, en Madrid, en Miami e na Galiza. Porque a orixe non sempre é o principio, a novela comeza na Arxentina, onde unha familia de emigrantes, que fixeron fortuna mais que viven modestamente, aparece brutalmente asasinada. En Miami, outra muller é brutalmente atacada, fica amnésica e só lembra, como dixemos, cancións de Os Tamara. En Madrid, Andrés Leiro coñece ó enigmático vello Manuel Eiras. A Galiza é orixe e final, coa viaxe de Manuel Eiras e Andrés Leiro á terra péchase un argumento que ten como centro as miserias humanas. A miseria en que viven os Quintelo, ricos e sen que os cartos lles alivien a vida; e máis miserenta será aínda a súa morte. A miseria da que foxe Aurora, en Miami. A miseria existencial na que viven Andrés e Manuel, ou tamén Mariana. A miseria pezoñenta que leva a un pai a violar á súa filla… Ninguén dá fuxido, a miseria remata atrapándoos a todos, como pecado orixinal. O autor xoga moi habilmente coa converxencia das tres historias, converxencia que o lector presente, que o autor insinúa e á que administra con solvencia deica o remate, de xeito que o alto grao da intriga creada non decae e mantén o lector coas páxinas na man. Non era doado lograr esa converxencia, entre algo que avanza escasamente (o esencial que tiña que pasar en Miami ou Belgrano xa pasou) e algo que só se insinúa (o vínculo) porque constitúe o clímax final. No eixo desa converxencia, xa sabemos, a miseria humana. Alén desa converxencia, salientemos tamén a eficiencia coa que se nos achega o que pensan/pensaron, o que senten/sentiron, as personaxes, come se a comunicación se establecese directamente entre as personaxes e o lector. De xeito que a magnitude e morfoloxía da traxedia están sempre na mente. O lector vive nos ambientes creados, aspecto no que a lingua ten moito que ver, sobre todo nas páxinas arxentinas. Tampouco era doado lograr personaxes densas, nestas condicións. E o mérito de acadalo reside no mesmo feito de ter a habilidade de saber converxer as tres historias. Unha cousa explícase pola outra. Se as historias ficaran inconexas, a magnitude da traxedia veríase reducida e con ela tamén a densidade das personaxes. Todos son fíos da mesma madeixa. Andrés Leiro tamén escribe, algúns relatos seus incardínanse no discurso da novela, son relatos nos que a ficción nace da realidade (com a mesma novela) ou como a ficción se volve a cada paso máis realidade. Nese aspecto, resulta inevitábel non lembrar Os ollos de K de Riveiro Coello. A novela de Xesús Manuel Marcos non explota esta faciana, renuncia ás augas metaliterarias nas que Riveiro Coello si se mergulla. Porén, isto non é en si unha carencia de A lúa dos Everglades, senón unha opción. Unha opción que lle permite ao autor acadar a dimensión xusta da novela, e a escrita da novela está condicionada pola anécdota (perdón por esta denominación) da que nace e na que tamén vai morrer. En virtude desta opción, a novela non perde intensidade, a intriga mantense indemne, cousa que o lector agradecerá. Naturalmente, a opción contraria (enchido, heteroxéneo ou non, do discurso para acadar meirande volume) tamén era posible, mais moi dificilmente se podería manter o grao de intensidade (xa de inicio palpábel) na intriga, sempre se asomaría ao abismo do cansazo e do perigo de que o lector se decatase da estratexia. Velaí, pois, unha decisión intelixente.

Xosé M. Eyré. A Nosa Terra.